Ανάλογα με τον αιτιοπαθογενετικό μηχανισμό, οι παθήσεις που προκαλούν κοιλιακό πόνο μπορούν να διακριθούν σε έξι τύπους, οι οποίοι είναι οι κάτωθι:
- Ο φλεγμονώδης τύπος στον οποίο κυριαρχεί η φλεγμονή (π.χ. σκωληκοειδίτιδα, εκκολπωματίτιδα, χολοκυστίτιδα).
- Ο αποφρακτικός τύπος που σχετίζεται με απόφραξη αυλού κοίλου σπλάχνου (εντέρου, χοληφόρων, ουρητήρα).
- Ο αγγειακός τύπος που χαρακτηρίζεται από οξέα αγγειακά συμβάματα (εμβολή μεσεντερίων αγγείων, διαχωριστικό ανεύρυσμα, ρήξη ανευρύσματος).
- Ο αιμορραγικός τύπος που οφείλεται σε αιμορραγία (ρήξη παρεγχυματικών οργάνων, εξωμητρίου κύησης).
- Η διάτρηση σπλάγχνου (στομάχου, 12δακτύλου, εντέρου, χοληδόχου κύστης).
- Η συστροφή σπλάχνου ή έμμισχου μορφώματος (εντέρου ή ωοθηκικής κύστης).
Οι παθήσεις που προκαλούν κοιλιακό πόνο, ανάλογα με την ανατομική θέση που γίνεται αντιληπτός ο πόνος στην κοιλιακή χώρα, ταξινομούνται στις ακόλουθες ομάδες:
1. Διάχυτος κοιλιακός πόνος: Οι ασθενείς που εκδηλώνουν επίμονο και διάχυτο κοιλιακό πόνο σε όλη την κοιλιά, θα πρέπει να αξιολογούνται σχολαστικά για πιθανή οξεία χειρουργική κοιλιά και επείγουσα επέμβαση. Οι κυριότερες παθήσεις που προκαλούν οξύ κοιλιακό πόνο με διάχυτο κοιλιακό πόνο είναι οι εξής:
- Περιτονίτιδα
- Μεσεντέριος ισχαιμία
- Εντερική απόφραξη
- Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
- Γαστρεντερίτιδα
- Οικογενής Μεσογειακός πυρετός
- Μεταβολικά αίτια (π.χ. διαβητική κετοξέωση)
Από τις προαναφερόμενες παθήσεις δεσπόζουσα σημασία έχει η ισχαιμία του εντέρου από απόφραξη της άνω μεσεντερίου αρτηρίας, η οποία εκδηλώνεται με δριμύ πόνο γύρω από τον ομφαλό. Η σφοδρότητα όμως του πόνου δεν αντιστοιχεί στα πτωχά ευρήματα που απορρέουν από την κλινική εξέταση. Ο πόνος αυτός συνοδεύεται από καταπληξία, εμέτους, μικρό και ταχύ σφυγμό, υπόταση, πυρετό και λευκοκυττάρωση. Υπάρχει μεγάλη ευαισθησία κατά τη ψηλάφηση του εντέρου, το οποίο γίνεται αισθητό σαν μια ελαστική και ζυμώδης μάζα, χωρίς περισταλτισμό και εντερικούς ήχους. Η εντερική ισχαιμία θα πρέπει να είναι πάντα κατά νου στην διαφορική διάγνωση ασθενών με διάχυτο και έντονο κοιλιακό πόνο, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει αιματηρή κένωση, υπόταση, υπογλυκαιμία, σήψη, ιστορικό κολπικής μαρμαρυγής, βαλβιδοπάθειας, πρόσφατου εμφράγματος του μυοκαρδίου και καρδιακής αρρυθμίας.
2. Πόνος στο επιγάστριο: Οι συνηθέστερες παθήσεις που εκδηλώνονται με οξύ πόνο στο επιγάστριο είναι οι εξής:
- Πεπτικό έλκος
- Γαστρίτιδα
- Οξεία χολοκυστίτιδα (αρχική φάση)
- Οξεία σκωληκοειδίτιδα (αρχική φάση)
- Ειλεός λεπτού εντέρου (αρχικό στάδιο)
- Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
- Οξεία παγκρεατίτιδα
- Ρήξη αορτικού ανευρύσματος
- Διαχωριστικό ανεύρυσμα αορτής
- Πνευμονία και εμπύημα θώρακος
- Περίσφιξη κήλης λευκής γραμμής
Ο οξύς πόνος στο επιγάστριο, που οφείλεται σε οξεία χειρουργική πάθηση πιο συχνότερα αποδίδεται είτε σε ρήξη αορτικού ανευρύσματος, είτε σε οξεία παγκρεατίτιδα. Ο πόνος της ρήξης ανευρύσματος της κοιλιακής αορτής είναι οξύς, διαξιφιστικός και συνοδεύεται πάντοτε από καταπληξία (collapsus) και ταχύτατα εξελισσόμενη ολιγαιμία. Ο πόνος της οξείας παγκρεατίτιδας είναι δραματικός και δε συνοδεύεται από μυϊκή σύσπαση. Αντανακλά ζωστηροειδώς στις οσφυϊκές χώρες και συνοδεύεται από ναυτία, έμετο και καταπληξία.
Ο πόνος του διαχωριστικού ανευρύσματος της αορτής είναι αφόρητος, συσφιγκτικός ή διαξιφιστικός, ο οποίος αρχικά εντοπίζεται στο θώρακα, αντανακλά στον τράχηλο και τη ράχη και προοδευτικά επεκτείνεται προς την κοιλιά.
Ο πόνος από το λεπτό έντερο και τη σκωληκοειδή απόφυση αρχίζει από το επιγάστριο. Η οξεία χολοκυστίτιδα αρχίζει με πόνο στο επιγάστριο, που υποχωρεί προσωρινά για να εντοπιστεί μετά από 5-6 ώρες στο δεξιό υποχόνδριο. Η οξεία απόφραξη των μεσεντερίων αγγείων και η εντερική ισχαιμία αρχίζει με έντονο πόνο στο επιγάστριο και περιομφαλικά, που συνοδεύεται από καταπληξία, επίσχεση αερίων και κοπράνων, εμέτους και συνοδεύεται από αιματηρή κένωση.
Προσοχή χρειάζεται να αποκλειστούν νόσοι που μιμούνται οξύ κοιλιακό πόνο και εκδηλώνονται με πόνο στο επιγάστριο, όπως είναι: α) ο έρπης ζωστήρας με τη χαρακτηριστική ζώνη υπεραισθησίας, τον κνησμό και το εξάνθημα, β) η νωτιάς φθίση με τα παθολογικά αντανακλαστικά στα γόνατα και στην κόρη του ματιού και γ) η στεφανιαία ανεπάρκεια και το έμφραγμα του μυοκαρδίου, το οποίο συνοδεύεται από συσφιγκτικό πόνο, χαμηλή πίεση και έχει χαρακτηριστικά ηλεκτροκαρδιογραφικά ευρήματα.
3. Πόνος στο δεξιό υποχόνδριο: Οι κυριότερες παθήσεις που εμφανίζονται με οξύ πόνο στο δεξιό υποχόνδριο είναι οι εξής:
- Διάτρηση δωδεκαδακτυλικού έλκους
- Κωλικός χοληφόρων
- Οξεία χολοκυστίτιδα
- Χολαγγειίτιδα
- Ηπατίτιδα
- Υποδιαφραγματικό απόστημα
- Πνευμονία και εμπύημα θώρακος
- Παθήσεις δεξιού κόλου
Οι συνηθέστερες παθήσεις που εξωτερικεύονται με οξύ πόνο στο δεξιό υποχόνδριο είναι ο κωλικός των χοληφόρων, οι παθήσεις του ήπατος που προκαλούν διάταση της κάψας, η οξεία χολοκυστίτιδα, η διάτρηση του δωδεκαδακτυλικού έλκους και οι παθήσεις από το δεξιό κόλο. Η οξεία χολοκυστίτιδα αρχίζει συχνά ως κωλικός των χοληφόρων, που εκδηλώνεται με πόνο στο δεξιό υποχόνδριο και αντανακλά στο δεξιό ώμο. Ο πόνος της διάτρησης του δωδεκαδακτυλικού έλκους αρχικά εκδηλώνεται στο δεξιό υποχόνδριο, ο οποίος προοδευτικά επεκτείνεται προς τη δεξιά κοιλιά, καθώς τα εκχεόμενα γαστρικά και εντερικά υγρά κατέρχονται με τη βαρύτητα προς τη δεξιά κολοπαρειακή αύλακα και συγκεντρώνονται στο δεξιό λαγόνιο βόθρο και ερεθίζουν το περιτόναιο (ρείθρο του Moynihan).
4. Πόνος στο αριστερό υποχόνδριο: Οι συχνότερες παθήσεις που προκαλούν πόνο στο αριστερό υποχόνδριο είναι οι εξής:
- Γαστρίτιδα, πεπτικό έλκος
- Οξεία παγκρεατίτιδα
- Όγκοι και κύστεις σώματος ή ουράς παγκρέατος
- Εκκολπωματίτιδα
- Παθήσεις του σπλήνα (ρήξη, απόστημα)
- Παθήσεις νεφρού και επινεφριδίου
- Υποδιαφραγματικό απόστημα
- Όγκοι και φλεγμονές από το αριστερό κόλο.
Στο αριστερό υποχόνδριο πιο συχνά εντοπίζεται ο πόνος της οξείας παγκρεατίτιδας, ο πόνος από ρήξη του σπλήνα ή ανευρύσματος της σπληνικής αρτηρίας, όπως επίσης και ο πόνος από το υποδιαφραγματικό απόστημα αλλά και από φλεγμονές και όγκους από το αριστερό κόλο.
5. Περιομφαλικός πόνος: Οι κυριότερες παθήσεις που εκδηλώνονται με πόνο γύρω από τον ομφαλό είναι οι εξής:
- Απλός εντερικός κωλικός (π.χ. γαστρεντερίτιδα)
- Σκωληκοειδίτιδα (στην αρχική φάση)
- Κωλικός λεπτού εντέρου
- Εντερική απόφραξη
- Οξεία παγκρεατίτιδα
- Ρήξη αορτικού ανευρύσματος
- Οξεία απόφραξη μεσεντερίων αγγείων
- Μεσογειακός πυρετός
6. Πόνος στο δεξιό λαγόνιο βόθρο: Οι κυριότερες παθήσεις που προκαλούν οξύ πόνο στο δεξιό λαγόνιο βόθρο είναι οι εξής:
- Οξεία σκωληκοειδίτιδα
- Διάτρηση έλκους δωδεκαδακτύλου
- Νόσος Crohn
- Μεκελίτιδα
- Μεσεντέριος λεμφαδενίτιδα
- Εξαρτηματίτιδα
- Πυοσάλπιγγα
- Συστροφή κύστης ωοθήκης
- Ρήξη εξωμητρίου κύησης
- Παθήσεις του δεξιού ουροποιητικού συστήματος
- Νεοπλάσματα και παθήσεις του δεξιού κόλου
- Συστροφή δεξιού όρχεως, επί κρυψορχίας
- Περισφιγμένη βουβωνοκήλη
Από τις προαναφερόμενες παθήσεις, η πιο συχνή πάθηση που προκαλεί οξύ πόνο στο δεξιό λαγόνιο βόθρο είναι αδιαμφισβήτητα η οξεία σκωληκοειδίτιδα, η διάγνωση της οποίας είναι ευχερής, όταν λαμβάνονται υπόψη η σειρά εμφάνισης των συμπτωμάτων ( επιγαστρικός ή περιομφαλικός πόνος, ναυτία και έμετοι, πόνος και τοπική ευαισθησία στο δεξιό λαγόνιο βόθρο, ενδεχόμενη τοπική μυϊκή αντίσταση ή σύσπαση, ήπιος πυρετός).
Η περιοχή του δεξιού λαγονίου βόθρου είναι, επίσης, και εστία πόνου και για άλλες παθήσεις όπως είναι: τα νεοπλάσματα του τυφλού, η διάτρηση του δωδεκαδακτυλικού έλκους, η νόσος του Crohn, η μεκελίτιδα, η πυελίτιδα, οι παθήσεις του ουροποιητικού (π.χ. πυελονεφρίτιδα, πυόνεφρος, υδρονέφρωση, κωλικός νεφρού, περινεφρικό απόστημα), οι γυναικολογικές παθήσεις (π.χ. ρήξη ωοθυλακίου, οξεία σαλπιγγίτιδα πυοσάλπιγγα, συστροφή κύστης ωοθήκης, ρήξη εξωμητρίου κύησης) και στους άνδρες η συστροφή όρχεως επί κρυψορχίας.
7. Πόνος στον αριστερό λαγόνιο βόθρο: Οι κυριότερες παθήσεις που δημιουργούν πόνο στον αριστερό λαγόνιο βόθρο είναι οι εξής:
- Οξεία εκκολπωματίτιδα
- Φλεγμονώδεις και νεοπλασματικές παθήσεις του σιγμοειδούς
- Ευερέθιστο έντερο (σπαστική κολίτιδα)
- Παθήσεις του αριστερού ουροποιητικού συστήματος
- Γυναικολογικές παθήσεις
- Περισφιγμένη βουβωνοκήλη
Η πιο συχνή αιτία οξέος πόνου στον αριστερό λαγόνιο βόθρο είναι η φλεγμονή των εκκολπωμάτων του κατιόντος κόλου και του σιγμοειδούς (οξεία εκκολπωματίτιδα), όπως ακριβώς είναι η οξεία σκωληκοειδίτιδα η συχνότερη αιτία πόνου στο δεξιό λαγόνιο βόθρο. Επιπρόσθετα, παθήσεις από το αριστερό ουροποιητικό ή το έσω γεννητικό σύστημα των γυναικών μπορεί να προκαλέσουν πόνο αριστερά, όπως συμβαίνει και στο δεξιό λαγόνιο βόθρο.
8. Πόνος στο υπογάστριο: Στην περιοχή αυτή συνήθως εντοπίζεται ο πόνος που οφείλεται σε παθήσεις του ανιόντος, του κατιόντος και του εγκαρσίου κόλου. Επιπρόσθετα, η διάτρηση σκωληκοειδούς ή μεκελείου απόφυσης με πυελική θέση, ή εκκολπώματος του σιγμοειδούς όπως και οι γυναικολογικές παθήσεις μπορεί να δώσουν τα ίδια συμπτώματα.
Οι κυριότερες παθήσεις που προκαλούν οξύ πόνο στο υπογάστριο είναι οι εξής:
- Σκωληκοειδίτιδα (πυελική θέση)
- Μεκελίτιδα
- Παθήσεις ουροποιητικού (ουροδόχος κύστη, προστάτης, όρχεις)
- Λίθος ενσφηνωμένος στο περιφερικό τμήμα του ουρητήρα
- Παθήσεις παχέος ή λεπτού εντέρου (απόφραξη, φλεγμονές)
- Εκκολπωματίτιδα
- Γυναικολογικές παθήσεις