Στον ασθενή με κοιλιαλγία ο γιατρός επιδιώκει να θεραπεύσει τελεσφόρα τη πρωτογενή νόσο και να τον απαλλάξει από τον πόνο. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ευδοκίμηση της θεραπείας αποτελεί η ορθή διάγνωση. Αρχικά επιχειρείται αναλυτική και κατόπιν συνεκτική επεξεργασία όλων των δεδομένων, τα οποία προσκτώνται από την υποκειμενική σημειολογία, την αντικειμενική εξέταση, την αναγωγή στο κληρονομικό και ατομικό αναμνηστικό και τα δεδομένα των εκάστοτε παρακλινικών και εργαστηριακών εξετάσεων.
Η πολυπλοκότητα και η ευρύτητα των νοσολογικών οντοτήτων που ευθύνονται για τον κοιλιακό πόνο εξακολουθούν να αποτελούν μια πρόκληση για τον κλινικό γιατρό. Η κοιλιαλγία αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία οδυνηρή δοκιμασία για την κρίση και τις γνώσεις του χειρουργού, ο οποίος μέσα σε περιορισμένα χρονικά όρια καλείται να αποφασίσει, εάν τελικά ο ασθενής θα υποβληθεί σε επείγουσα χειρουργική επέμβαση ή όχι. Έτσι, μόλις τον παραλάβει, θα πρέπει να αξιολογήσει με νηφαλιότητα τη γενική κατάσταση, να εκτιμήσει προσεκτικά την λειτουργική επάρκεια των ζωτικών οργάνων και να σταθμίσει την κατάσταση του αναπνευστικού, του κυκλοφορικού και του νευρικού συστήματος, μαζί με όλα τα άλλα ευρήματα του κλινικοεργαστηριακού ελέγχου.
Ο οξύς κοιλιακός πόνος συνιστά μια εν δυνάμει θανατηφόρο κατάσταση, η οποία μπορεί να πυροδοτηθεί από ένα μεγάλο αριθμό ενδοκοιλιακών παθήσεων. Η ακριβής διάγνωση είναι καθοριστική για την ομαλή εξέλιξη της πορείας του ασθενή, επειδή οδηγεί στοχευμένα σε ειδική θεραπεία, η οποία μπορεί να είναι χειρουργική, επεμβατική ή φαρμακευτική. Η πλήρης κλινική εξέταση και οι εργαστηριακές εξετάσεις, παρέχουν τα εχέγγυα για να στοιχειοθετηθεί με πιστότητα η διάγνωση της νόσου, που ευθύνεται για την οξύ κοιλιακό πόνο.
Ορισμένοι ασθενείς δεν εξωτερικεύουν τα προσδοκώμενα τυπικά κλινικά σημεία που χαρακτηρίζουν τον οξύ κοιλιακό πόνο. Επιπρόσθετα, η κλινική εικόνα κατά τις πρώιμες φάσεις, πολύ συχνά, είναι αρκετά ασαφής, επισφαλής και αποπροσανατολιστική. Οι ακόλουθες επισημάνσεις θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με προτεραιότητα κατά το σχεδιασμό της θεραπευτικής στρατηγικής των παθήσεων που προκαλούν οξύ κοιλιακό πόνο:
- Σε ασθενή με ελεύθερο ιατρικό ιστορικό, ο σταθερός και έντονος κοιλιακός πόνος που διαρκεί για περισσότερο από 6 – 8 ώρες υποδηλοί οξεία κοιλιά και θα πρέπει να θεωρείται ως ένα διαρκώς εξελισσόμενο σοβαρό χειρουργικό πρόβλημα, το οποίο χρειάζεται στενή νοσοκομειακή παρακολούθηση και πιθανότατα χειρουργική επέμβαση. Ο εντοπισμένος κοιλιακός πόνος και η συνοδός ευαισθησία δηλώνουν χειρουργική πάθηση, ενώ ο διάχυτος παρατεινόμενος πόνος μόνο σπάνια δεν απαιτεί χειρουργική επέμβαση.
- Η οξεία σκωληκοειδίτιδα και η εντερική απόφραξη αποτελούν τις πιο συχνές τελικές διαγνώσεις, σε περιπτώσεις οξείας κοιλίας που αρχικά θεωρήθηκαν εσφαλμένα ως μη χειρουργικές παθήσεις. Η διάγνωση της οξείας σκωληκοειδίτιδας θεωρείται το πιο πιθανό ενδεχόμενο, αν υπάρχει σηψαιμία ή συστηματική φλεγμονώδης αντίδραση. Συγχρόνως, αποτελεί το πλέον συχνό αίτιο απροσδόκητων ενδοπεριτοναϊκών ευρημάτων, που προκαλούν εντερική απόφραξη. Η πυελική σκωληκοειδίτιδα που εκδηλώνεται με ήπιο κοιλιακό πόνο, εμέτους και συχνές υδαρείς κενώσεις προσομοιάζει με γαστρεντερίτιδα. Ακόμα πιο άτυπες κλινικές εκδηλώσεις οξείας σκωληκοειδίτιδας απαντώνται στην εγκυμοσύνη.
- Η σαλπιγγίτιδα, η δυσμηνόρροια, οι παθήσεις των ωοθηκών και οι λοιμώξεις της ουροφόρου οδού δυσχεραίνουν τη διαλεύκανση του οξέος κοιλιακού πόνου σε νεαρές γυναίκες. Τα διαγνωστικά λάθη ελαχιστοποιούνται με την προσεκτική λήψη του γυναικολογικού ιστορικού, την ενδελεχή εξέταση της πυέλου και την βιοχημική ανάλυση των ούρων. Πάντοτε θα πρέπει να αξιολογείται και η δοκιμασία για το ενδεχόμενο μιας κύησης.
- Ασυνήθιστες μορφές ή άτυπες εκδηλώσεις εντερικής απόφραξης μπορούν εύκολα να διαλάθουν της διάγνωσης. Ο έμετος, η κοιλιακή διάταση και τα υγραερικά επίπεδα στην ακτινογραφία μπορεί να είναι αμελητέα στη κήλη του Richter, στις εγγύς ή κλειστής έλικας αποφράξεις του λεπτού εντέρου και στη πρώιμη συστροφή του τυφλού. Εντερική απόφραξη σε παχύσαρκη γυναίκα που δεν έχει ιστορικό προηγούμενης επέμβασης, συχνά οφείλεται σε περισφιγμένη μηροκήλη ή σπανιότερα κήλη του θυροειδούς τρήματος ή ειλεό από χολόλιθο.
- Οι ηλικιωμένοι ασθενείς και εκείνοι με καρδιακή νόσο, όταν έχουν επίμονο διάχυτο κοιλιακό πόνο, χωρίς σημεία περιτοναϊκού ερεθισμού, πιθανότατα πάσχουν από εντερική ισχαιμία. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να αξιολογείται η οξεοβασική ισορροπία με τη μέτρηση του αρτηριακού pΗ, του γαλακτικού οξέος και, επί ισχυρών ενδείξεων, να εκτελείται άμεσα σπλαγχνική αγγειογραφία.
- Τα παθολογικά μη χειρουργικά αίτια του οξέος κοιλιακού πόνου θα πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη και να αποκλείονται, πριν από την προσφυγή στην ερευνητική λαπαροσκόπηση ή λαπαροτομία. Πόνος στο πάνω μέρος της κοιλιάς μπορεί να εκδηλωθεί στο έμφραγμα του μυοκαρδίου, σε πνευμονικές παθήσεις, στην παγκρεατίτιδα και στην οξεία ηπατίτιδα. Γενικευμένη ή μεταναστευτική κοιλιακή δυσφορία πιθανόν να εκδηλώνεται στον οξύ ρευματικό πυρετό, στην οζώδη περιαρτηρίτιδα και σε άλλες αγγειίτιδες. Η οξεία θυλακίτιδα και οι διαταραχές στην άρθρωση του ισχίου ενδέχεται να προκαλέσουν αντανακλώμενο πόνο στο κάτω μέρος της κοιλιάς